2.02 Kwarts deel 1
Inleiding
Kwarts is een van de meest voorkomende mineralen. Van alle gesteenten op aarde bestaat naar schatting zo’n 12% uit kwarts.
De chemische formule van kwarts is SiO2, maar deze moleculen komen alleen maar voor bij extreem hoge temperaturen. In de praktijk is elk siliciumatoom door 4 zuurstofatomen omgeven, op een zodanige manier, dat zij samen een tetraëder vormen. Dat is een regelmatig viervlak, waarvan de buitenkant bestaat uit 4 gelijkzijdige driehoeken.
Afb. 1: De tetraëder van Bottrop, een toeristische attractie. (Bron: TripAdvisor)
Deze tetraëders zijn met elkaar verbonden, doordat elk zuurstof-ion zich hecht aan 2 silicium-ionen. Zie het plaatje hieronder.
Afb. 2: Een voorstelling van de structuur van kwarts. Grijs = silicium, rood = zuurstof. (Bron: Wikipedia)
Kwarts komt voor in 2 hoofdsoorten: macrokristallijn, waarbij de kristallen met het blote oog te zien zijn en micro- of cryptokristallijn, waarbij de kristallen microscopisch klein zijn.
Voorbeelden van macrokristallijne kwarts zijn bergkristal en amethist.
Chalcedoon, agaat en jaspis zijn voorbeelden van micro- of cryptokristallijn kwarts. Deze zijn zeer geschikt om in allerhande vormen te slijpen.
Afb. 3: Een brok ruwe rode jaspis. (Bron: www.edelstenen-webshop.nl)
Macrokristallijne kwarts
De naamgeving van de verschillende soorten macrokristallijn kwarts is voor een belangrijk deel gebaseerd op de kleur. De meest zuivere vorm is bergkristal. Dit is kleurloos en kan helder zijn, maar ook opaak
Afb. 4: Heldere bergkristal. De vele kleine breukjes in het materiaal geven een speciaal effect.
Afb. 5: Het bergkristal in deze geode is opaak.
De kleuren kunnen op verschillende manieren ontstaan. Zo kan silicium op een aantal plekken in het kristalrooster vervangen zijn door aluminium, ijzer, germanium, titanium of combinaties hiervan. Ook kunnen bepaalde kleine elementen (lithium, natrium, magnesium, ijzer of calcium) opgesloten zitten binnenin het kristalrooster.
Verder is er regelmatig sprake van ‘vervuiling’, waarbij kwarts gemengd is met andere mineralen of elementen.
Tenslotte speelt radioactieve straling bij kleuren regelmatig een rol, zoals we al zagen bij amethist.
Bergkristal
Nu we toch al met bergkristal bezig zijn, geef ik als eerste hiervan een overzicht.
Afb. 6: Met deze kristallen bol kun je zo op de kermis aan de slag als waarzegger/ster.
Afb. 7: Kleine bergkristal cluster uit Frankrijk.
Afb. 8: Een 'vlammend' bergkristal trio.
Afb. 9: Grote bergkristal cluster uit Brazilië.
Afb. 10: Een geode met grote en kleine bergkristallen uit Roemenië. De bruine ‘vlekken’ worden veroorzaakt door sideriet (FeCO3).
Afb. 11: Bergkristal cluster uit China.
Afb. 12: Cluster van bergkristal op standaard.
‘Elestiaal’-kwarts groeit in laagjes op elkaar. Dit geeft een speciaal effect.
Afb. 13: 'Elestiaal'-kwarts.
Afb. 14: Bergkristal op matrix.
In de handel vindt je regelmatig stenen, die verkocht worden als 'azeztuliet'. Hierover zegt Mindat.org het volgende:
'Azeztulite: an unnecessary and unofficial trade name for a nondescript type of white quartz.
WARNING: Traders on eBay have been using the name ‘azeztulite’ to sell pieces of quartz crystals at astonishingly high prices.
Do not fall victim tot his scam. There is no such mineral as azeztulite, it is a made-up name for ordinairy quartz (the most common mineral on earth).'
Afb. 15: Kleine cluster met mooie bergkristal.
Afb. 16: Mini-geode met bergkristal.
Afb. 17: Jumbo van rookkwarts.
Rookkwarts en morion
De kleur van rookkwarts ontstaat door de gedeeltelijke vervanging in het kristalrooster van silicium door aluminium in combinatie met (alweer) radioactieve straling.
Afb. 18: Rookkwarts-punt
Zwarte kwarts, meestal glanzend en opaak, wordt 'morion' genoemd en is niets anders dan heel donkere rookkwarts.
Afb. 19: Prachtige cluster met morion-kristallen uit China.
Sinds kort zie je heel veel stenen op het soort standaards als hiernaast en bij afb. 13. Me likey.
Afb. 20 (rechts): Schitterende morion-kristallen steken als paddestoelen uit een matrix van bergkristal. Een topstuk.
Amethist
De vaak dieppaarse kleur en de mooi gevormde, glinsterende kristallen zorgen ervoor dat amethist een zeer geliefd mineraal is. En omdat het heel veel voorkomt is het ook nog betaalbaar.
Afb. 23: Van deze amethist-punt is het rechtergedeelte geërodeerd door stromend water.
Afb. 25: Amethist-vlam.
Afb. 21: Amethist op standaard.
Afb. 24 (onder): Deze amethist-knots is een geducht wapen.
Afb. 22: Prachtig glinsterend stukje amethist.
Afb. 26: Een indrukwekkende brok ruwe amethist op matrix.
Afb. 28: Maraba amethist: de donkere kleur wordt veroorzaakt door de aanwezigheid van rookkwarts.
Afb. 29: Prachtig glinsterende amethist.
Afb. 27 (links): Vanwege de golvende lijnen wordt dit een 'chevron'-amethist genoemd.
Veracruz amethist
is juist heel lichtgekleurd, maar heeft gewoonlijk een uitbundige hoeveelheid grote en kleine kristallen, die over elkaar heen lijken te buitelen.
Afb. 30: Enkele fraaie kristallen Veracruz amethist op matrix.
Zoals de naam al doet vermoeden wordt deze soort gevonden in de Mexicaanse staat Veracruz de Ignacio de la Llave. De prijzen hiervoor zijn niet mis.
Afb. 31: Een grote hoeveelheid Veracruz amethist-kristallen op matrix.
Amethist-roos
Bij een amethist-‘roos’ zijn de kristallen als het ware wat naar beneden gedrukt, waardoor ze een uitwaaierende cirkel vormen, die aan een bloem doet denken.
Afb. 32: Een kleine amethist-roos.
Afb. 34 (rechts): Amethist-roos met een bolletje calciet.
Afb. 33 (onder): Een amethist-roos van deze afmetingen (c.a. 36 x 30 cm) kom je niet vaak tegen.
Roze amethist
Inmiddels is er ook roze amethist. De afwijkende kleur zou te danken zijn aan microscopisch kleine hematiet (Fe3+2O3) deeltjes.
Afb. 35: Een kleine geode met roze amethist.
Citrien
Ook bij het tot stand komen van de citroengele kleur van citrien speelt ijzer, en dan met name weer Fe3+, een belangrijke rol.
Afb. 36: Prachtig helder citrienpuntje.
Prasioliet
Als amethist verhit wordt door vulkanische activiteit (of door de mens) ontstaat er gele tot bruine citrien of groene prasioliet.
Afb. 38: Helemaal zeker is het niet, maar ik heb het sterke vermoeden dat deze mini-geode uit prasioliet bestaat.
Rozenkwarts
heeft een roze kleur. Volgens Mindat.org bestaan er 2 varianten. De ene vorm is vezelig, de andere vormt zichtbare kristallen. Toch wordt hierbij niet expliciet onderscheid gemaakt tussen micro- en macro-kristallijn.
De micro-kristallijne vorm van rozenkwarts komt veel voor. Zie b.v. het hart van rozenkwarts in 2.01.
Afb. 39: Een zeldzame cluster macro-kristallijne rozenkwarts. (Bron: www.mindat.org)
IJzerkwarts
is, zoals de naam al doet vermoeden, door ijzer(oxides) roodbruin gekleurd. Het wordt ook wel hematoïdekwarts of hematietkwarts genoemd. Meer perzikkleurige ijzerkwarts wordt in de handel wel ‘golden healer’ of ‘golden lemurian’ genoemd.
Afb. 37 (links): Mooie kristallen van ijzerkwarts.
Afb. 40: Een prachtig stuk ijzerkwarts, dat ons verkocht is als 'golden lemurian'.
Daarmee hebben we het kleurenpalet wel ongeveer gehad. Overigens is het zo, dat bovengenoemde ‘soorten’ vaak in combinatie met elkaar voorkomen: amethist met citrien (‘ametrien’) bergkristal met amethist, amethist met rookkwarts, amethist met ijzerkwarts en ook alle genoemde soorten door elkaar.
Afb. 41 (links): Een forse sculptuur van bergkristal, rookkwarts en een klein beetje ijzerkwarts
Afb. 43 (rechts): Bergkristal en ijzerkwarts met wat pyriet uit Roemenië
Afb. 42: Puntje van lichtgekleurde amethist, bergkristal en een beetje ijzerkwarts.
Lithium-kwarts
Nieuw op de markt is lithium-kwarts. Het is bergkristal, 'verontreinigd' met lithium, dat het mineraal een roze kleur geeft.
Lithium heeft atoomnummer 3 en is het lichtste metaal. Vanwege de kleine atoomkern kan het zich gemakkelijk ‘verstoppen’ in kristallen. Het geeft gewoonlijk, zoals ook hier, aan mineralen een roze kleur. Zie ook kunziet en petaliet.
Lithium is vooral bekend als medicijn tegen bipolaire stoornissen. Daarbij gaat het om lithiumcarbonaat, dat ook voorkomt als het zeer zeldzame mineraal zabuleyiet (Li2CO3), dat nu net weer niet roze is, maar kleurloos.
Afb. 44 (links): Lithium-kwarts.
Phi Vogel
Bij een Phi Vogel kristal wordt een natuurlijke kristalpunt voorzien van meerdere zijden (facetten) en worden er aan de uiteinden een scherpe en een stompe punt aangebracht.
Deze slijpwijze is ontwikkeld door Marcel Vogel, een Nederlander. Hij maakte kristallen met 4 t/m 12 zijden (facetten). Tegenwoordig zijn er ook kristallen met 24 of nog meer zijden verkrijgbaar.
Afb. 45: Phi Vogel amethist.
Op Etsy en eBay worden soms belachelijk hoge prijzen gevraagd voor mineralen (vooral door Amerikanen). Maar als je goed oplet kun je hele aardige stukken kopen voor weinig geld. De 2 items hier meteen onder hebben elk ongeveer € 10 gekost. Deze zijn dan ook gekocht van een Duitse verkoper op een Engelse veilingsite. Het is een sport om ‘goedkoopjes’ te vinden en door het grote aanbod lukt dat regelmatig.
Afb. 46: Bergkristal met amethist uit Marokko. De donkere vlek is een bolletje goethiet-kristallen en verder zijn er enkele gelige calciet-kristallen te zien.
Afb. 47: Veel kleine kristallen van bergkristal met pyriet en sfaleriet op matrix. Afkomstig uit Kosovo.
Divers kristallen met kwarts
Afb. 48: Geode met bergkristal en kleine korreltjes hematiet.
Afb. 49: Bergkristal en citrien op calciet en matrix uit Oostenrijk.
Afb. 50: Bergkristal met dolomiet.
Vergeet niet dat je de foto's kunt vergroten door erop te klikken!
Afb. 51: Bergkristal cluster met wat pyriet-korreltjes.
Afb. 52: Fraaie chlorietkwarts.
Afb. 53: Bergkristal op matrix.
Kwarts met insluitsels
Afb. 54 (boven) en 55 (rechts): Bergkristal met ingesloten toermalijn.
Afb. 56: Bergkristal met ingesloten rutielnaalden uit China. Rutiel is titaniumoxide (TiO2).
Afb. 57a (boven) en 57b (rechts): Een stuk bergkristal, waaraan wat ijzerkwarts gekoekt zit. Het ziet er niet erg opwindend uit. Maar draai het om en slijp het en je krijgt een schilderij van een landschap!
