2.26 Overige mineralen
Septarie
ontstaat als klei indroogt en versteent. Bij het indrogen ontstaan scheuren en die scheuren worden opgevuld met mineralen.
Afb. 1: Septarie jumbo. De versteende klei is geel-bruin.
Het fluweelachtige donkere materiaal is calciet. Het zit in de scheuren en aan de binnenkant. Deze combinatie zie je veel en het resultaat heeft nogal eens de vorm van een ei.
Afb. 2 (rechts): Een septarie-ei van meer dan 6 kg uit Madagaskar.
De binnenkant van een septarie-ei is overwegend donker grijs tot zwart, maar soms ook geel. Daardoor kun je bij onderstaand ei zien, dat de calciet- kristallen ook hier hondentandjes vormen.
Afb. 3: Septarie-ei met een gele binnenkant.
Soms komt een dood dier in de modder terecht. Dat versteent dan mee, zoals je hiernaast ziet.
Afb. 4 (rechts): Ammoniet in septarie uit Madagaskar.
Harlekinit/harlequiniet
De steen hiernaast kochten we bij Lötters in Bronkhorst en ben ik nog niet ergens anders tegengekomen. Hieronder staat de enige verwijzing naar de samenstelling, die ik op internet kan vinden:
Der Harlekinit ist so neu / selten, dass er noch nicht mal einen offiziellen Namen hat - der Name "Harlekinit" stammt vom Finder und bezieht sich auf die bunte Färbung. Der Stein besteht aus Tirolit, Azurit und Malachit in einer Quarz-Buntdolomitbrekzie mit Fahlerz.
De chemie van tyroliet (Ca2Cu9(AsO4)4(CO3)(OH)8 · 11H2O) doet me denken aan carbonatocyanotrichiet (zie 2.18), maar dan met arsenaat i.p.v. sulfaat. De kleur is ook weer een prachtig blauw.
Brixlegg in Tirol, Oostenrijk lijkt vooralsnog de enige vindplaats te zijn.
Afb. 5 (links): Harlekiniet/harlequiniet uit Oostenrijk.
Divers/onbekend
De stenen aan weerszijden zijn mengsels van mineralen. Het lijkt nog het meest op oceaanjaspis. Het zijn allebei geen kleine jongens, ze wegen resp. 1,4 kg (links) en 3,0 kg (rechts).
Afb. 6 (links) en 7 (rechts): Oceaanjaspis?
Afb. 8: Unakiet bestaat uit een mengsel van epidoot, kaliumrijke veldspaat en kwarts. De bol is afkomstig uit Zuid-Afrika.
Afb. 11: Zelf vind ik het op fluoriet lijken, maar volgens mijn vrouw (die deze steen gekocht heeft) is het dat niet. Maar wat dan wel?
Afb. 9: Veel groen, vooral aan de andere zijde, wat oranje en 'schiller' (de witte plekken). Waarschijnlijk is het groene opaal (zie ook 1.05).
Afb. 12: Deze steen wordt verkocht onder de fantasienaam 'luna rose'. Het is me niet geheel duidelijk waaruit hij bestaat. Wellicht is het roze mangano-calciet ((Ca,Mn)CO3) met grijszwarte kyaniet (Al2(SiO4)O)?
Afb. 10 (links): Auraliet23 heet zo omdat het zou bestaan uit een mengsel van 23 mineralen. Het is dus de Jägermeister onder de mineralen. :-)
Radioactieve mineralen
Er zijn prachtig gekleurde radioactieve mineralen. Maar wij willen ze niet in huis hebben. Uiteraard ontkom je nauwelijks aan mineralen die heel licht radioactief zijn. Zo zagen we in 2.23 dat kalium altijd een beetje radioactief is, hoewel we het nodig hebben om ons hart te laten kloppen.
Ik wil het hier echter hebben over mineralen, die serieus radioactief zijn. In de praktijk gaat het dan om mineralen, die uranium, radium of thorium bevatten. Vooral de uranium-houdende mineralen hebben vaak een mooie gele of groene kleur.
Afb. 13: Uranofaan (Ca(UO2)2(SiO3OH)2 · 5H2O) - Bron: www.mindat.org - © Pavel M. Kartashov.
Zolang er in de naam iets staan als 'urano' of 'radio' kun je nog wel vermoeden dat het gaat om een uranium- of een radiumzout. Dat geldt echter lang niet voor alle radioactieve mineralen.
Om een idee te geven van de mate van radioactiviteit wordt vaak de gamma ray waarde van het American Petroleum Institute (API) gebruikt.
Voor orthoklaas, een kaliumhoudende veldspaat is die waarde 201. En voor uranofaan is dat 3.200.000.
Afb. 14: Radiobariet ((Ba,Ra)SO4) - Bron: www.mindat.org - © Petr Fuchs.
In de Nederlandse Wikipedia wordt radiobariet omschreven als 'het meest radioactieve mineraal, dat bekend is' (API gamma ray 1.350.000.000!!!). Raar is het dan als Mindat.org een paar regels verder zegt: No information on health risks for this material has been entered into the database. You should always treat mineral specimens with care.
Lastiger wordt het als je uit de naam niets kunt afleiden, zoals bij autuniet (Ca(UO2)2(PO4)2) en sklodovskiet (Mg(UO2)2(SiO3OH)2 · 6H2O).
Afb.15: De vorm van deze autuniet lijkt erg op die van bariet - Bron: www.mindat.org - © Rob Lavinski.
Afb. 16: Sklodovskiet - Bron: www.mindat.org
Als je die kleuren ziet snap je best dat deze mineralen populair zijn bij verzamelaars. Mocht je toch zo'n mineraal willen kopen, wees dan heel erg voorzichtig!
Hier nog een kleine opsomming van radioactieve mineralen: thoriet, (natro-)boldwoodiet, oursiniet, zeuneriet, bassetiet, heinrichiet, kahleriet, rauchiet, torbeniet, uranociet, uranospiniet
Het stoort mij, dat b.v. Catawiki geen waarschuwing plaatst, als een zwaar radioactief mineraal geveild wordt. Een opmerking van mij hierover werd niet eens beantwoord...