3.17 Intermezzo 3- Hardheid
In 1.01 en 2.06 kwam de hardheid van edelstenen en mineralen ter sprake. Daarna is deze eigenschap nauwelijks meer genoemd. Tijd om er wat verder op in te gaan. Op het internet kun je talloze tabellen en grafieken vinden over dit onderwerp. Ik wil er enkele uitlichten.
Afb. 1: Een andere voorstelling van Moh's hardheidsschaal (bron: https://www.langantiques.com/university/mohs-scale/).
Zoals we al zagen is de schaal van Mohs een ordinale schaal: alleen de volgorde telt en naar de onderlinge verschillen wordt niet gekeken. Hieronder een andere schaal, die van Vickers. Op de website, waar onderstaand plaatje vandaan komt, wordt opgemerkt dat volgens deze schaal het verschil in hardheid tussen nr. 9 korundum en nr. 10 diamant aanmerkelijk groter is (ongeveer een factor 5) dan het verschil tussen nr. 1 talk en nr. 9 korundum.
Afb. 2: Dezelfde mineralen volgens de hardheidsschaal van Vickers. (Bron: www.haywoodgems.com).
Naast de methode van Vickers om de hardheid te bepalen zijn er ook nog andere, maar Vickers wordt het meest gebruikt. Wel is het zo, dat al die methodes verschillende uitkomsten opleveren. In 1.01 staat voor elk mineraal naast de Mohs-waarde ook de 'absolute hardheid' vermeld, maar ik heb geen idee op welke wijze deze bepaald is. Niet de methode Vickers in ieder geval. Hoe dan ook, er zijn betere methodes om iets over de hardheid te zeggen, dan die van Mohs en je zou dus zeggen: weg ermee, we gaan in het vervolg de schaal van Vickers of een van die andere gebruiken. Die geeft een veel duidelijker beeld van de werkelijke hardheid.
Maar niets is minder waar. Van dezelfde website, waar het plaatje hierboven vandaan komt, heb ik ook onderstaande tabel overgenomen (zelf heb ik calciet en dolomiet toegevoegd en barnsteen en git weggelaten). Op die site wordt ons dus duidelijk gemaakt, dat de schaal van Mohs eigenlijk maar een zeer beperkt beeld van de werkelijkheid geeft en vervolgens gaat men van een groot aantal mineralen de hardheid volgens diezelfde schaal van Mohs weergeven.
En wat mij betreft het meest frappante: ook Mindat.org gebruikt de schaal van Mohs om de hardheid van mineralen aan te duiden!! Ik denk dat Friedrich heel tevreden in zijn graf ligt.
| Mineraal | Moh's hardheid | Moh's hardheid | Mineraal | Moh's hardheid | |
|---|---|---|---|---|---|
| Agaat (kwarts) | 7 | Dolomiet | 3,5 - 4 | Rhodochrosiet | 4 |
| Alexandriet | 8,5 | Fluoriet | 4 | Robijn (korundum) | 9 |
| Almandien (granaat) | 7 | Granaatsoorten | 6,5 - 7,5 | Rookkwarts | 7 |
| Amazoniet | 6 - 6,5 | Grossulaar (granaat) | 6,5 - 7 | Rozenkwarts | 7 |
| Amethyst (kwarts) | 7 | Hematiet | 5,5 - 6,5 | Saffier (korundum) | 9 |
| Andalusiet | 7,5 | Jadeïet | 6,5 - 7 | Scapoliet | 5,5 - 6 |
| Apatiet | 5 | Jaspis (kwarts) | 6,5 - 7 | Sodaliet | 5,5 - 6 |
| Aquamarijn (beril) | 7,5 | Kuziet (spodumeen) | 6,5 - 7 | Spessartien (granaat) | 7 - 7,5 |
| Aventurijn (kwarts) | 7 | Kwartssoorten | 6,5 - 7 | Spinel | 8 |
| Berilsoorten | 7,5 - 8 | Kyaniet | 4 - 7 | Tanzaniet | 6,5 - 7 |
| Benitoiet | 6 | Labradoriet | 6 - 6,5 | Titaniet | 5 - 5,5 |
| Bixbiet (rode beril) | 7,5 - 8 | Lapis lazuli | 5 - 6 | Topaas | 8 |
| Citrien (kwarts) | 7 | Maansteen | 6 - 6,5 | Toermalijn | 7 - 7,5 |
| Calciet | 3 | malachiet | 3,5 - 4 | Turkoois | 5 - 6 |
| Carborundum (*) | 9,5 | Moldaviet | 5,5 | Zoisiet | 6 - 6,5 |
| Chalcedoon (kwarts) | 6,5 | Nefriet | 6 - 6,5 | ||
| Chrysoberil | 8,5 | Opaal | 5,5 - 6,5 | ||
| Chrysopraas (kwarts) | 6,5 - 7 | Parel | 2,5 - 4,5 | ||
| Cubic zirconia (*) | 8,5 | Peridoot | 6,5 - 7 | ||
| Diamant | 10 | Pyroop (granaat) | 7 - 7,5 | ||
| Diopsied | 5 | Rhodoniet | 5,5 - 6,5 | (*) synthetisch |
Tabel nr 1: Diverse mineralen en hun hardheid volgens de schaal van Mohs. (Bron: www.haywoodgems.com).
Afb. 3: Gekscherend noem ik dit Mohs in een doos. (Bron: Wikipedia).
Rechts een laatste plaatje. Afgebeeld is de hardheid van de elementen in het periodieke systeem volgens de schaal van Mohs. Het staat er niet expliciet bij, maar ik ga er van uit dat deze gemeten is bij normale temperatuur en druk. Vloeistoffen en gassen doen natuurlijk niet mee.
Dus als je de berg op gaat, neem je een kistje mee, met daarin een exemplaar van elk van de 10 mineralen, waaruit de schaal van Mohs is opgebouwd. Krassen maar! Maar wel een beetje voorzichtig zijn, zodat je diamantje niet naar beneden rolt!
Afb. 4: Hardheid op de schaal van Mohs van de elementen in het periodiek systeem. (Bron: https://periodictable.com/Properties/A/MohsHardness.st.log.html).
Cesium (Cs) is het zachtste element met een hardheid van 0,2. Nog een heel stuk zachter dus dan talk. En het hardste element is tot mijn verrassing boor oftewel borium (B), met een hardheid van maar liefst 9,3.